Tajne pożyczki udzielane przez Chiny krajom rozwijającym się

Od dziesięcioleci setki miliardów juanów w pożyczkach zagranicznych służą do napędzania hegemonii handlowej Chin i geopolitycznych wpływów na całym świecie. Ale ta rekordowa kwota eksportu kapitału do reszty świata nie jest wystarczająco zarejestrowana, nie mówiąc już o zrozumieniu.

Ogromne przepływy chińskiego kapitału do świata nie są zgłaszane do IMF, BIS, czy Banku Światowego. Między innymi dlatego, że Chiny nie należą do żadnej z tych instytucji. Co więcej, warunki umów kredytowych są z reguły tajne.

Chiny zobowiązują swoich kredytobiorców do spłacania chińskich banków państwowych przed innymi wierzycielami. Świadczy o tym badanie zbioru chińskich umów kredytowych dla krajów rozwijających się.

Chińskie pożyczki służą dwóm podstawowym celom. Z jednej strony, zabezpieczają rynek zbytu dla ich produktów. Z drugiej, zobowiązują pożyczkobiorcę do należytego szacunku dla chińskiego rządu i jego polityki.

AidData, amerykańskie laboratorium badawcze w College of William & Mary, wraz z innymi ośrodkami badawczymi, przeanalizowało pakiet danych zebranych w ciągu trzech lat. Dane te zostały zaczerpnięte z około 100 chińskich umów kredytowych zawartych z 24 krajami o niskim i średnim dochodzie.

Największy pożyczkodawca na świecie

Wielu z tych krajów ciągnie za sobą ciężkie obciążenia finansowe, jak w przypadku Wenezueli, zmagającej się z biedą wynikającą z panującego systemu politycznego i dramatyczną sytuacją gospodarczą, będącą skutkiem błędów rządu i pandemii chińskiego pochodzenia.

Chiny usilnie grają o to, by stać się wiodącą potęgą gospodarczą świata. Z tego powodu znajdują się w centrum uwagi think tanków. Azjatycki gigant jest obecnie największym pożyczkodawcą i wierzycielem na świecie z 65% całkowitego długu bilateralnego, rozłożonego w Ameryce Łacińskiej, Afryce, Europie Wschodniej i Azji.

Problem polega na tym, że pomimo bycia największym pożyczkodawcą na świecie, “brakuje nam podstawowych danych na temat warunków jego pożyczek”. Jak podkreślają autorzy raportu, w tym profesor prawa na Uniwersytecie Georgetown w USA Anna Gelpern.

Kraje dłużnicy Chin (saldo zadłużenia jako procent PKB).

Jak Chiny gwarantują zwroty

Badacze z AidData, Peterson Institute for International Economics, Center for Global Development (CGD) w Waszyngtonie i Kiel Institute w Niemczech porównali warunki chińskich umów kredytowych z warunkami innych głównych międzynarodowych pożyczkodawców.

Z tego wyłoniła się pierwsza systematyczna ocena warunków prawnych stosunków zagranicznych Chin opartych na pożyczkach, powiedział CGD. Wyniki badania podkreśliły kilka nietypowych cech pożyczek.

Umowy zawierają szereg standardowych narzędzi umownych w celu zagwarantowania spłat, różnych od tych stosowanych przez wielostronne agencje kredytowe. W 77-stronicowym sprawozdaniu zauważono, że umowy zawierają klauzule poufności, które uniemożliwiają pożyczkobiorcom ujawnienie warunków, na jakich podpisywane są pożyczki.

Mają one również nieformalne umowy zabezpieczeń, w których chińscy pożyczkodawcy mają wyższy poziom pierwszeństwa niż inni wierzyciele. Istnieje również obietnica, że wierzyciele nie będą wnioskować o restrukturyzację długu zbiorowego, coś w rodzaju klauzuli spoza Klubu Paryskiego” – twierdzą autorzy raportu.

Chińskie kontrakty dają znaczną swobodę bankom-wierzycielom Chin w anulowaniu pożyczek lub przyspieszeniu spłaty, jak uznają za stosowne, dodaje raport.

Jaką rolę odgrywają Chiny jako członek G20?

Dla starszego badacza CGD i współautora raportu, Scotta Morrisa, ustalenia te rodzą niepokojące pytania o rolę Chin w świecie jako członka G20. Tym bardziej, że forum to zgodziło się przyjąć “wspólne ramy” mające na celu pomoc biedniejszym krajom w rozwiązaniu ich problemów finansowych.

Szczególnie w czasie, gdy znajdują się one pod silną presją związaną z kryzysem Covid-19. Ramy, ustanowione przez 20 największych gospodarek świata, wzywają do równego traktowania wszystkich wierzycieli.

Obejmuje to również prywatnych kredytodawców. Jednak większość zbadanych umów zabrania krajom wnioskowania o restrukturyzację długu na równych warunkach i w koordynacji z innymi wierzycielami.

Według Morrisa, zakaz ten jest “bardzo uderzający i wydaje się być sprzeczny ze zobowiązaniami, jakie Chińczycy podejmują na szczycie G20.” Chociaż wyjaśnił, że jest możliwe, że Chiny mogą nie egzekwować takich klauzul w swoich umowach kredytowych, aby trzymać się porozumienia G20.

Pytany o tę kwestię, chińskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych wolało nie odpowiadać. Wcześniej Chiny powiedziały, że oprócz oficjalnych wierzycieli kraju, ich instytucje finansowe również pracowały, aby pomóc afrykańskim narodom złagodzić problemy z zadłużeniem.

Chiny odroczyłyby 2,1 mld długu

W listopadzie ubiegłego roku Chiny twierdziły, że w ramach programu pomocy finansowej G20 odroczyły spłatę długów wobec krajów rozwijających się na łączną kwotę 2,1 mld dolarów. Jest to największa kwota umorzenia długu przez kraj członkowski grupy.

Wśród 23 umów przeanalizowanych przez naukowców na potrzeby badania, znajduje się dług zaciągnięty z Kamerunem, 10 umów z Serbią i Argentyną oraz osiem z Ekwadorem.

Zarówno MFW, jak i Bank Światowy ostrzegły, że kilka krajów pilnie potrzebuje pomocy wierzycieli, aby uzyskać ulgę w spłacie swoich długów. Globalna recesja spowodowana kryzysem koronawirusowym szczególnie pogorszyła się w krajach mniej rozwiniętych.

Chińska tajemnica finansowa

Mimo dominacji Chin w światowym handlu, ich rola na globalnym rynku finansowym jest słabo udokumentowana i słabo rozumiana. Ukryte długi” krajów rozwijających się wobec Chin stanowią bardzo znaczącą wielkość dla około trzydziestu państw.

Nieposiadanie dokładnych danych na temat tej relacji kredytowej przyczynia się do zniekształcenia oceny ryzyka. Zarówno w zakresie monitorowania polityki kredytowej, jak i w odniesieniu do cen rynkowych długu państwowego.

Trzy kluczowe cechy chińskich kredytów to:

1. Prawie wszystkie zagraniczne pożyczki i inwestycje Chin mają charakter oficjalny. Oznacza to, że są one udzielane przez rząd chiński za pośrednictwem państwowych instytucji finansowych. Pożyczki te są poza zasięgiem agencji ratingowych (Moody’s, Standard, and Poors) lub Klubu Paryskiego.
2. Dokumentacja chińskiego eksportu kapitału jest często bardzo nieprzejrzysta. Chiny nie informują o warunkach swoich oficjalnych pożyczek. Nie ma też ustandaryzowanych danych związanych z przepływami i saldami zadłużenia tego kraju za granicą.
3. Warunki pożyczek są ustalane w zależności od kraju odbiorcy. Kraje rozwinięte lub kraje o średnio-wysokich dochodach zazwyczaj otrzymują przepływy długu portfelowego. Odbywa się to poprzez zakup obligacji państwowych od Ludowego Banku Chin.

W przeciwieństwie do tego, kraje mniej rozwinięte otrzymują bezpośrednie pożyczki od chińskich banków państwowych. Takie pożyczki są często ustalane według rynkowych stóp procentowych i zabezpieczone zabezpieczeniem w towarach: ropie, złocie, zbożu.

Dlaczego chińskie pożyczki są nieprzejrzyste?

Badania opublikowane przez amerykańskie Narodowe Biuro Badań Ekonomicznych, zatytułowane “China’s Overseas Lending”, wykazały, że w latach 1949-1917 Chiny dotowały 152 kraje. Około połowa z tych chińskich pożyczek zagranicznych dla krajów rozwijających się jest “ukryta.”

W przeciwieństwie do innych krajów Zachodu o ustroju demokratycznym, Chiny i ich podmioty rządowe nie publikują danych związanych z ich zagranicznymi programami kredytowymi.

Jako że nie są członkiem Klubu Paryskiego ani OECD, nie są też do tego zobowiązane. Po stronie państw dłużników informacje są zresztą również raczej niepełne. Często zabrania się im ujawniania szczegółowych informacji o pożyczkach i ich warunkach.

Chociaż pożyczki mają charakter oficjalny, rzadko są to pożyczki międzyrządowe. Są one podpisywane pomiędzy chińskimi firmami państwowymi lub bankami z ich odpowiednikami w krajach pożyczających. Te pożyczki między przedsiębiorstwami na ogół nie są rejestrowane w statystykach.

Więc znaczna część międzynarodowych statystyk kredytowych nie jest gromadzona i rozliczana.

MFW szacuje, że mniej niż 10% krajów o niskim dochodzie zgłasza zadłużenie swoich przedsiębiorstw publicznych. Tak więc nawet same kraje-dłużnicy nie znają dokładnej kwoty długu wobec Chin i warunków pożyczek.

Większość chińskich pożyczek udzielana jest za pośrednictwem Export-Import Bank of China i China Development Bank. Według stanu na 2017 r. te dwie państwowe instytucje finansowe pochłonęły nieco ponad 75% wszystkich bezpośrednich przelewów transgranicznych w kraju. Oba banki raportują do chińskiej Rady Państwowej.

Czy chińskie pożyczki są bronią w polityce zagranicznej

Bycie największym pożyczkodawcą na świecie nie jest przypadkowe. Jest to część chińskiej gry geopolitycznej mającej na celu rozszerzenie obecności i wpływów na pięciu kontynentach. Pięćdziesiąt narodów na całym świecie wzięło pieniądze od Chin i są one związane z warunkami finansowymi i handlowymi bardzo korzystnymi dla tego kraju z systemem hybrydowym.

Od dziesięcioleci, po cichu, Chiny umacniają swoją obecność na Zachodzie, poprzez pożyczki i zakupy od mniej rozwiniętych krajów. Ta relacja zapewnia Chinom rynek zbytu dla ich produktów. Ale jednocześnie sprawia, że kraj ten staje się bezpiecznym dostawcą surowców: minerałów, leśnictwa i rolnictwa.

W sferze politycznej, posiadanie pożyczki z Chinami oznacza utrzymywanie dobrych stosunków politycznych, które muszą być demonstrowane na forach międzynarodowych.

Polityka finansowa Chin idzie w parze z jej celami strategicznymi w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej. Chiny nie tylko oferują pożyczki, ale także podpisują umowy o wolnym handlu i kupują firmy obciążone kryzysem pandemicznym, do którego powstania się przyczyniły.

Strategia zbliżenia i powiązania z krajami, które są jej dłużnikami, obejmuje nie tylko rządy, ale także innych ważnych aktorów. Na przykład partie polityczne, organizacje społeczne, związki zawodowe i stowarzyszenia biznesowe. Nie mówiąc już o rozwijającej się współpracy wojskowej z państwami o podobnym ideologicznym nastawieniu.

Chińskie wpływy w Ameryce Łacińskiej

W przypadku Ameryki Łacińskiej, Chiny kwestionują wpływy Stanów Zjednoczonych w regionie. Pod względem gospodarczym, instytucje takie jak Międzyamerykański Bank Rozwoju, pozostające pod wpływem USA, próbują sprostać wyzwaniu, ale Chiny już przejęły dużą przewagę.

Teraz, w sojuszu z Rosją, wysyłają transporty szczepionek przeciwko wirusowi 19, podczas gdy Stany Zjednoczone zmagają się z własnymi problemami wewnętrznymi i zaniedbują swoje podwórko. Tam, gdzie USA zaniedbuje, Chiny oferują swoją pomoc.

Chiny finansowały wszystko, od eksploatacji pól naftowych i kopalni metali szlachetnych po budowę linii kolejowych i elektrowni wodnych. Wszystkie te dzieła zostały zbudowane przy użyciu chińskiej technologii, a nawet chińskiej siły roboczej.

W ostatnich kilkunastu latach Ameryka Łacińska stała się jej rynkiem zbytu. Ale stała się również ważnym źródłem surowców i celem miliardowych inwestycji.

Ale ratowanie jej pożyczek i inwestycji to prawdziwy ból głowy – jak to się stało w przypadku Wenezueli. Wenezuelski reżim socjalistyczny roztrwonił ponad 50 mld dolarów chińskich pożyczek na budowę infrastruktury, która została w połowie ukończona.

Teraz nie pożycza już pieniędzy z ręki do ręki. Wyciągnął wnioski i zarządza swoimi wpływami gospodarczymi i politycznymi z mniejszym ryzykiem.

Zbliżenie z największymi gospodarkami Ameryki Łacińskiej, zwłaszcza z Meksykiem, głównym partnerem handlowym USA w regionie, pokazuje, gdzie Chiny kierują swoje kolejne kroki w sporze handlowym i politycznym między dwoma mocarstwami.